Արևմտյան Հայստանի հարկերը 19-րդ դարում

Հարկեր

Արևմտյան Հայաստանի  գյուղացիները զանազան հարկեր էին տալիս պետությանը:Նրանք   վճարում էին տասանորդ(աշաբ,ուշաբ),տարեկան հարկ (սայանե),որը 1872 թ փոխարինվեց կալվածահարկով (էմլաք),և վաստկահարկով,եկամտակահարկով (թեմեթու),ոչխարհի հարկ,զինվորական հարկ (բեդելի-ասկերի)  և այլն:

70-ական թվականներին տասանորդը հավաքվում էր գյուղացիների ստացած բերքից՝ ցորենից,բրնձից,բանջարաբոստանային և այգեգործական մթերքներից, տեխնիկական  կուլտուրաներից,խոտից:Ռուս-Թուրքական  պատերազմից հետո տասանորդը արդեն բնամթերքով հավաքվում էր միայն հացահատիկից, իսկ մնացած բնամթերքի փոխարեն  հավաքվում էր դրամ:

Կալվածահարկը վերցվում  էր  գյուղացիների  անշարժ գուքից  հողամասից,տնամերձ հողակտորից,կալից,տնից և այլ կառույցներից 1000-ղուրուշ արժեքից 4-10 ղուրուշ:

Վաստակի հարկը կամ եկամտահարկը  գանձվում էր գյուղացիների կողմնակի  զբաղմունքներից (առևտրից, արհեստից) ստացած եկամուտներից  դրանց 3-5%-ի  չափով:

Ոչխարի հարկը վերցվում էր ոչխարների գլխաքանակից ՝ յուրաքանչյուր  գլխից երեք ղուրուշ:

Զինվորական հարկ գանձվում էր միայն քրիստոնյաներից, զինվորական ծառայության փոխարեն յուրաքանչյուր տղամարդուց (անկախ տարիքից) տարեկան 20 զուրուշ:

Կառավարությունը հարկեր ու տուրքեր էր վերցնում նաև զանազան գործարքների համար:Գյուղացին պարտավոր էր հողը վաճառելիս  վճարել օտարման հարկ  (ֆերաղ ),՝հողի արժեքի յուրաքնչյուր  (1000  ղուրուշից   25 ղուրուշ):Կայքագիր վերցնելիս  կայքագրի հարկ (թափու-վերգսի)՝ 6 ղուրուշ, հացահատիկ վաճառելիս՝ հացահատիկի  հարկ (քիլե փարասի)՝ յուրաքանչյուր քիլեից (1 քիլեն=7-8 փթի ) 1 փարա  (5 փարան=1.03 կոպ.) հողը  ժառանգությամբ  ստանալիս՝ փոխանցման  հարկ (իթիհալ)՝ այդ հողի արժեքի 4-10 % և այլն:

Հարկերը սահմանվում էին  գյուղացիների կարողությունից բարձր չափերով , որի հետևանքով  կուտակվու մ էին ապառիկներ:Միայն  1897թ  գյուղացիները պեությանը պարտք էին  Կարենի գավառում՝ 1.452 հազ.,Դեջանում՝ 1.486 հազ.,  Քրդիում  1.225.հազ., Խնուսում՝1.215 հազ.,  Բաբերգում 633 հազար ղուրուշ:

Արևմտահայ  գյուղացիությունը որոշակի պարտավուրություններ ուներ  նաև եկեղեցու հանդեպ:Կ.Պոլսի հայոց  պաատրիարքարանը յուրանքանչյուր տարի վանքերից  ու եկեղեցիներից ստանում էին տուրք՝ մուկաթա  նրան ց տարեկան եկամտի մոտ 10-ից  20%-ի չափով:Այս տուրքը հիմնականում հավաքվում էր գյուղացիներից:

Հայոց վանքերն ու եկեղեցիները  պարտադրու մ էին  գյուղացիներին կատարել  զուբարա՝  այսինքն՝ աշխատել  իրենց կալվածքներում:Նրանց  գյուղացիներից  հավաքում էին  նաև եկեղեցական տուրք՝ պտղի:Բնակչությունը պարտավոր էր ծախսեր կատարել նաև եկեղեցուր համար:Վանում՝  մանկան մկրտության համար ՝ 2-5 ղուրուշ, պսակադրման համար՝ 10-20 ղուրուշ, ննջեցյալի թաղման համար  5-20 ղուրուշ, տնօրհեքի համար՝ 30-40